Η Παιδεία που θέλουμε, δεν έχει τιμή
Άρθρο μου στην ιστοσελίδα protothema.gr
Την περασμένη εβδομάδα, έφυγε από τη ζωή ένας από τους αγαπημένους μου καθηγητές. Ο Ρόμπερτ Σόλοου είχε το ύφος παλιάς σχολής. Δεν χάριζε κάστανα, ούτε χαρακτηριζόταν από συναισθηματισμούς. Είχε όμως τεράστια αγάπη και εκτίμηση για τους φοιτητές του και υπέροχο χιούμορ. Πολύ γρήγορα σε έκανε να νιώθεις άνετα, ώστε να ξεχάσεις το δέος που σου δημιουργούσε το γεγονός ότι το 1987 πήρε το Νόμπελ Οικονομίας για τον ρόλο τής τεχνολογίας στην ανάπτυξη. Όσοι μοιραστήκαμε την εμπειρία, γνωρίζαμε ότι ήταν προνόμιο η κάθε επαφή μαζί του.
Ίσως, αυτό το προνόμιο έχει κάποιος στο μυαλό του όταν ακούει το σχέδιο της Κυβέρνησης για ιδιωτικά Πανεπιστήμια. Ιδρύματα υψηλού κύρους, με τεράστιους προϋπολογισμούς για έρευνα, καθηγητές που σπρώχνουν τα όρια τής σημερινής μας πραγματικότητας, ανοίγουν ορίζοντες που δεν γνωρίζαμε ότι υπήρχαν, σχεδιάζουν το μέλλον τού κόσμου και συμβουλεύουν Κυβερνήσεις και επιχειρήσεις. Κτήρια χωρίς γκράφιτι, ασυλία χωρίς εμπόριο όπλων και ναρκωτικών.
Αυτό που ξεχνούν είναι ότι αυτά τα Πανεπιστήμια έρχονται με τεράστιους προϋπολογισμούς που συμπληρώνουν δίδακτρα, επιχορηγήσεις σε κρατική, και όχι μόνο, έρευνα και γενναιόδωρες δωρεές από πλούσιους ιδιώτες και επιχειρήσεις. Για να το πω απλά, παρά τα υψηλά δίδακτρα, αυτά τα Πανεπιστήμια που σκεφτόμαστε ως ιδανικά «ιδιωτικά», χάνουν πακτωλούς χρημάτων κάθε χρόνο και δεν λειτουργούν με κριτήρια ιδιωτικής επιχείρησης.
Πώς καταφέρνουν να επιβιώσουν και να διαπρέψουν; Θυμάμαι ότι την χρονιά που είθισται να κάνεις τη μεγάλη δωρεά στο Πανεπιστήμιό σου, την 25η επέτειο από την αποφοίτησή σου, μια τάξη των 500 φοιτητών μάζεψε 17.000.000 δολάρια, δηλαδή κατά μέσο όρο 35.000 ανά απόφοιτο. Η τάξη που γιόρτασε τα 50 χρόνια από την αποφοίτησή της μάζεψε 34.000.000 δολάρια ή 70.000 ανά απόφοιτο (πολλά περισσότερα ανά απόφοιτο, αν υπολογίσει κανείς ότι δεν έφτασαν όλοι να ζήσουν ως τα 72 τους). Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι σε κάθε τάξη των Πανεπιστημίων που θαυμάζουμε, λιγότεροι από τους μισούς φοιτητές πληρώνουν το σύνολο των διδάκτρων, πολλοί δεν πληρώνουν τίποτα, και το Πανεπιστήμιο ξοδεύει ανά φοιτητή περίπου το διπλάσιο από τα δίδακτρα που χρεώνει.
Δηλαδή, δεν υπάρχουν ιδιωτικά Πανεπιστήμια στην Αμερική που είναι κερδοφόρα; Αν υπάρχουν είναι άγνωστα. Αν υπάρχουν, δεν έχουν ποτέ αναφερθεί ως επιχείρημα όσων θέλουν «ιδιωτικά» Πανεπιστήμια στην Ελλάδα. Και τα πτυχία τους είναι πολύ κατώτερα των ελληνικών δημοσίων Πανεπιστημίων. Το τελευταίο διάσημο κερδοσκοπικό Πανεπιστήμιο στην Αμερική έμεινε διάσημο για τους λάθος λόγους: λέγεται Trump University και η φήμη του είναι μάλλον ντροπιαστική ως μια από τις πιο αποτυχημένες επιχειρηματικές προσπάθειες τού πρώην προέδρου τής Αμερικής.
Με άλλα λόγια, τα Πανεπιστήμια που θαυμάζουμε ως «ιδιωτικά» και που αναφέρονται στη συζήτηση για το άνοιγμα τής τριτοβάθμιας παιδείας στην πατρίδα μας, δεν βγάζουν κέρδη και δεν μοιράζουν μερίσματα. Αν είναι να κάνουμε αυτή τη συζήτηση σοβαρά, καλά θα κάνουμε να ξεκαθαρίσουμε τη διαφορά μεταξύ ενός Πανεπιστημίου κρατικού, δημόσιου, ιδιωτικού και μη κερδοσκοπικού. Κρατικά είναι τα Πανεπιστήμια στην Ελλάδα που εξαρτώνται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, δημόσια είναι αυτά που έχουν επιχορήγηση από το κράτος αλλά διοικούνται ανεξάρτητα (πολλά από τα Πανεπιστήμια τής Ευρώπης), ιδιωτικά είναι αυτά που χρεώνουν δίδακτρα και προσφέρουν μερίσματα στους μετόχους τους και μη κερδοσκοπικά είναι αυτά που βασίζονται στους δωρητές τους.
Υπάρχει ιδανικό Πανεπιστήμιο; Όχι. Ακόμα και τα καλύτερα μη κερδοσκοπικά τής Αμερικής, μόλις τόλμησαν να μιλήσουν κατά τής επέμβασης τού Ισραήλ στη Γάζα, στερήθηκαν εκατομμύρια δολάρια από δωρεές. «Ιδανικό» δεν είναι ένα Πανεπιστήμιο που φιμώνεται από τα χρήματα των δωρητών του ή τη στέρηση τους.
Με άλλα λόγια, μακάρι να άνοιγε το Harvard, το Princeton ή το MIT στην Ελλάδα, μακάρι να μπορούσαν τα Ελληνόπουλα να ζήσουν αυτήν την εμπειρία στον τόπο τους, μακάρι τα ελληνικά Πανεπιστήμια να μπορούσαν να συνεργαστούν ανεμπόδιστα με τέτοια ιδρύματα, μακάρι οι πλούσιοι τής Ελλάδας να έβαζαν το χέρι στην τσέπη για να φτιάξουν τέτοια Πανεπιστήμια στην Ελλάδα και μακάρι, υπάρχοντα, μη κερδοσκοπικά ιδρύματα, όπως το Deree, να έβρισκαν επιτέλους νομιμοποιητική βάση στην Ελλάδα. Αλλά όλα αυτά τα σενάρια δεν έχουν καμία σχέση με την ίδρυση Πανεπιστημίων που αντιλαμβάνονται τον φοιτητή ως πελάτη, από τον οποίον πρέπει να βγάλουν κέρδος.
Καθώς, λοιπόν, σχεδιάζει ο Υπουργός και το Υπουργείο Παιδείας την επόμενη μέρα στην τριτοβάθμια παιδεία στη χώρα μας, ας θυμούνται τρία πράγματα: ότι θα ήταν ήδη τεράστια μεταρρύθμιση αν κάναμε τα ελληνικά κρατικά Πανεπιστήμια, δημόσια. Δηλαδή, αν τα Πανεπιστήμιά μας λειτουργούσαν ανεξάρτητα από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων και η δημόσια χρηματοδότησή τους σχετιζόταν με υψηλά κριτήρια εκπαίδευσης που θα επιβάλει το κράτος και τον αριθμό των Ελλήνων φοιτητών που θα εκπαίδευαν χωρίς χρέωση. Δεύτερον, ακόμα και τα καλύτερα Πανεπιστήμια, όταν ανοίγουν στο εξωτερικό κάνουν εκπτώσεις στην ποιότητα τής παιδείας που προσφέρουν και άρα τα κριτήρια εκπαίδευσης πρέπει και εδώ να λειτουργήσουν στο ακέραιο. Και τέλος, ότι η αναβάθμιση τής παιδείας ενός κράτους δεν ξεκινάει από Πανεπιστήμια που χρεώνουν περισσότερα ανά φοιτητή ή φοιτήτρια από την ποιότητα τής παιδείας που προσφέρουν. Άρα, πριν ανοίξει την πόρτα σε κάθε «κομπογιαννίτη» εκπαιδευτικό, και είναι πολλοί αυτοί που σήμερα ακονίζουν τις ταμειακές τους μηχανές, ας κοιτάξει πρώτα το δημόσιο Πανεπιστήμιο, ας δημιουργήσει φορέα που θα μπορεί να κρίνει ελεύθερα και γρήγορα το επίπεδο των σπουδών που πρέπει να έχουν, δημόσια και μη, Πανεπιστήμια και ας ανοίξει δοκιμαστικά την πόρτα μόνο σε εκείνα τα Πανεπιστήμια που δεν αμφισβητείται η προτεραιότητα που δίνουν στην εκπαίδευση.
Ο Ρόμπερτ Σόλοου, είναι θρύλος και θα μείνει για πάντα στο μυαλό των φοιτητών του ως θρύλος. Αλλά, ας θυμόμαστε όλοι μας ότι τον θρύλο αυτόν υποστήριξε ποικιλοτρόπως ένα ίδρυμα που δεν κοίταξε ποτέ τον Σόλοου ως προϊόν, ποτέ τους φοιτητές του ως πηγή κέρδους και ποτέ τη σχέση μεταξύ τους ως εμπορεύσιμο αγαθό. Αλλά, ένα ίδρυμα που πιστεύει ότι η παιδεία που προσφέρει έχει αξία, χωρίς να έχει τιμή.