«Η εξουσία διαφθείρει. Η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα». Για όσους αμφισβητούν το ρητό, αξίζει να ρωτήσουν εμάς τους Έλληνες. Διότι, είμαστε, από τα πολύ λίγα δημοκρατικά κράτη, πλέον, όπου η εξουσία παραμένει, ουσιαστικά, απόλυτα ανέλεγκτη. Δημοκρατικοί στην «κατάκτηση», απόλυτοι στη διαχείριση. (Ο όρος «κατάκτηση» είναι ενδεικτικός της νοοτροπίας μας απέναντι στην εξουσία). Το μόνο ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό, όποιος την «κατακτά» – και οι άνθρωποί του – είναι διατεθειμένος, να την εκμεταλλευτεί παράνομα. Αργά ή γρήγορα, περισσότερο ή λιγότερο, συμβαίνει σχεδόν πάντα.

Εκμετάλλευση της εξουσίας σημαίνει να τη χρησιμοποιείς για να μεγιστοποιήσεις τα προνόμια, που απορρέουν από αυτήν. Αυτά μπορεί να είναι πολιτικά ή οικονομικά, προσωπικά ή κομματικά, μεγάλα ή μικρά. Από έναν αστυνομικό που καλείται να πάει να ψωνίσει για το σπίτι του βουλευτή, μέχρι τη φίμωση του τύπου ή τη χειραγώγηση της δικαιοσύνης. Τα συμπτώματα είναι πολλά, και δεν έχουν το ίδιο βάρος. Η αιτία, όμως, είναι πάντα η ίδια: η απουσία ελέγχων και ισορροπιών (checks and balances) μεταξύ των εξουσιών.

Ως άνθρωπος που έχει διαχειριστεί δημόσια εξουσία, μπορώ να επιβεβαιώσω ότι οι πειρασμοί της είναι πολλοί και ποικίλοι. Αυτό είναι φυσιολογικό. Αυτό που είναι ιδιαίτερα προβληματικό στην Ελλάδα, είναι ότι επαφίεται στο πρόσωπο, σε σένα, στη δική σου ηθική, να μείνεις εντός των ορίων του Νόμου. Κανένα ευνομούμενο, δημοκρατικό πολίτευμα δε βασίζεται και δεν μπορεί να βασιστεί, στην προσωπική ηθική όσων διαχειρίζονται εξουσία. Διότι, και σωστά, θεωρούν δεδομένο ότι, αργά ή γρήγορα, θα λυγίσεις. Για αυτό, επιβάλουν ελέγχους και τήρηση ισορροπιών μεταξύ όλων των εξουσιών, από τη μεγαλύτερη ως τη μικρότερη.

Για τα ελληνικά δεδομένα, αυτό σημαίνει πρώτα και κύρια μεταφορά εξουσιών από το σημερινό υπερσυγκεντρωτικό κεντρικό πολιτικό σύστημα σε άλλα επίπεδα εξουσιών, περισσότερες ευθύνες σε αρχές που τις έχουν διαχειριστεί προβληματικά στο παρελθόν και περισσότερες ελεγκτικές αρχές σε ένα πολιτικό σύστημα, που ήδη υποφέρει από περίπλοκες διαδικασίες γραφειοκρατίας. Άρα, αν ποτέ το δοκιμάσουμε στην Ελλάδα, μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι θα αντιμετωπίσουμε τρία προβλήματα: (1) αντίσταση από το κεντρικό πολιτικό σύστημα, (2) μεγάλο χρόνο επιμόρφωσης και προσαρμογής των αρχών και θεσμών, που θα αυξήσουν τις εξουσίες που έχουν σήμερα, και (3) τον εκνευρισμό όσων είχαν μάθει να παρακάμπτουν το σύστημα, είτε παρανομώντας για δικό τους όφελος είτε, διότι, δεν είχαν άλλη επιλογή.

Η τρίτη ομάδα είναι η πιο ισχυρή, διότι, μπορεί να σταματήσει μια μεταρρύθμιση, πριν αυτή καν αποφασιστεί. Για να «αγοράσει» πολιτικό χρόνο μια Κυβέρνηση που θέλει να προχωρήσει σε τέτοιες μεταρρυθμίσεις έχει μόνο ένα εργαλείο: ανοικτό, εκτεταμένο και ειλικρινή, δημόσιο διάλογο με όλους τους ενδιαφερόμενους και καθολική εφαρμογή σειράς μεταρρυθμίσεων, που ακουμπούν όλες τις Ελληνίδες και τους Έλληνες. Γιατί; Διότι, αν θέλουμε να έχουμε αποτελέσματα, πρέπει να νιώσουν όλοι, ότι κάτι αλλάζει για όλους, όχι μόνο για κάποιους. Για να κερδίσουμε αυτό το στοίχημα, θα πρέπει όλοι να νιώσουμε ότι υπάρχει καθαρό όφελος για όλους, ακόμα κι αν πρέπει κάτι να θυσιάζουμε σήμερα, για ένα καλύτερο αύριο για εμάς και τις επόμενες γενιές.

Οι θεσμοί που θα λάβουν περισσότερες εξουσίες, είναι επίσης ευάλωτοι. Μετά από τόσα χρόνια προβληματικής λειτουργίας και απαξιωτικής συμπεριφοράς του κεντρικού πολιτικού συστήματος απέναντί τους, έχουν και αυτοί εθιστεί σε μια ζωή με λίγες και, ουσιαστικά, ανέλεγκτες αρμοδιότητες. Για παράδειγμα, στην αυτοδιοίκηση, η αντιπολίτευση συνηθίζεται να ζητά περισσότερη εξουσία και περισσότερους ελέγχους. Αλλά, η πραγματικότητα και η έλλειψη πόρων προσγειώνουν, συχνά απότομα, όποιον «κατακτήσει» την εξουσία. Ακόμα και εκείνοι οι δήμαρχοι που θέλουν να κάνουν περισσότερα για τους πολίτες τους, αντιμετωπίζουν με μεγάλη καχυποψία την αύξηση των δυνατοτήτων τους, διότι, έχουν “καεί” από τον τρόπο που η κεντρική εξουσία διανέμει αρμοδιότητες και πόρους, περισσότερο για να αποποιηθεί ευθύνες και λιγότερο για να αναβαθμίσει τις λειτουργίες του πολιτεύματος, πόσο μάλλον των δήμων.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, δεν είναι κανένα από τα παραπάνω. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι, το ίδιο, το κεντρικό πολιτικό σύστημα. Θα κάνει τα πάντα πριν ενδώσει. Θα επιτεθεί με κάθε τρόπο και με κάθε μέσο, πριν χάσει προνόμια. Η πρώτη γραμμή άμυνάς του θα είναι, να τα βάλει με τους πολίτες: «οι Έλληνες δεν είναι ακόμα ώριμοι», θα πούνε. Η δεύτερη θα είναι, να κινητοποιήσει τους πρώτους απογοητευμένους πολίτες κατά των αλλαγών. Και η τελευταία, να “δολοφονήσει” πολιτικά, πρόσωπα ή χαρακτήρες. (Δεν είναι υπερβολή. Οι μεγαλύτεροι μεταρρυθμιστές είχαν κακό τέλος).

Άρα, η αλλαγή του πολιτικού συστήματος είναι θέμα ηγεσίας. Ηγεσία με τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει επιθέσεις και να κινητοποιήσει Ελληνίδες και Έλληνες με σκοπό το κοινό όφελος.  Δεν είναι εύκολη υπόθεση, αλλά η επιτυχία θα είναι πιο πιθανή αν η ομάδα που θα διεκδικήσει την εξουσία, δε θα το κάνει για δικό της όφελος αλλά θα θέσει τον εαυτό της στην υπηρεσία του πολίτη. Το ΠΑΣΟΚ, που θα διεκδικήσει για αυτόν τον λόγο την εξουσία, πρέπει να είναι ένα τέτοιο ΠΑΣΟΚ. Ένα ΠΑΣΟΚ, που ανταποκρινόμενο στις απαιτήσεις της εποχής, θα μετεξελίξει το επαναστατικό, όταν ειπώθηκε, «Ο Λαός στην Εξουσία», στο απολύτως απαραίτητο, σήμερα, «Η Εξουσία στον Λαό». Μικρή διαφορά, στα λόγια. Τεράστια, στη νοοτροπία.

Όσο για τον Λαό; Ας μην ανησυχούμε. Πρώτον, διότι, κανένα πραγματικά δημοκρατικό καθεστώς δεν απονεμήθηκε σε έναν Λαό, αφότου ωρίμασε. Η Δημοκρατία, η ίδια, είναι το μόνο εργαλείο ωρίμανσης ενός Λαού και της ηγεσίας του. Δεύτερον, διότι, σήμερα ο Λαός, περισσότερο μορφωμένος και κοσμοπολίτης, έχει ωριμάσει πολύ πιο ουσιαστικά από το πολιτικό σύστημα, που έχει μείνει στις παθογένειες του χθες. Και τρίτον, διότι η δύναμη του Λαού, αν κάποιος καταφέρει να τον ενώσει γύρω από κοινούς στόχους, είναι ιστορικά αποδεδειγμένη: από πολέμους μέχρι Ολυμπιακούς Αγώνες. Μετά από χρόνια αποτυχιών του πολιτικού συστήματος, Ελληνίδες και Έλληνες, είμαστε πιο έτοιμοι από ποτέ, για τις μεγάλες αλλαγές που χρειάζεται ο τόπος. Την ομάδα που θα το κάνει, αναζητούμε.